Bevrijding uit de loopgraven. Joe English, Z144 BL.
Pentekening, zwarte inkt op wit papier, 34x24cm, niet gedateerd (1917)
Een zegevierende vrouw stapt met een triomfantelijk gebaar over een houten brug. Zij wordt begeleid door vier rustig lopende leeuwen en gevolgd door enthousiaste Belgische soldaten die uit de loopgraven klauteren. In de verte wapperen de Leeuwevlag, de Belgische vlag en een wimpel met de spreuk “ééndracht baart macht”. Eindelijk, de oorlog wordt beëindigd!
Deze allegorische voorstelling van de bevrijding is duidelijk geïnspireerd op “La liberté guidant le peuple” van Eugène Delacroix (1831). Bij de opening van het nieuwe museum in Louvre-Lens was het te bezichtigen als apotheose van de Galérie du temps.
Voor Delacroix was dit schilderij gebaseerd op een historisch gebeuren in juli 1830. Voor English was zijn tekening uit 1917 een toekomstvisioen en een wensdroom.
Joe heeft de historieschildering van Delacroix vertaald naar zijn publiek, de Belgische soldaten achter het IJzerfront. Het decor is niet Parijs maar de Dodengang bij Diksmuide versterkt met zandzakjes aan de oever van de IJzer. De hoofdfiguur is niet de “Parisienne” met de rode muts en de ontblote boezem. Maar de “Gekwetste Vrouw” in soldatenjas is gewapend met een geweer en zwaait met een officiersdegen: zij heeft de leiding! Er zijn geen slachtoffers afgebeeld want het accent ligt op de symboliek van de bevrijding en niet op de strijd. Het vrijmaken van de overheersing van België door het Duitse leger, het was in 1917 nog een toekomstvisioen. Ook een bevrijding van de tegenstellingen en conflicten binnen het Belgische leger tussen de gewone soldaten en de militaire overheid. De wensdroom van Joe als Vlaams pacifist was: de Belgische en de Vlaamse leeuwen zullen in eendracht de bevrijding realiseren. (P.D.B.)
Verantwoording bij de tekening van Joe “Bevrijding uit de Loopgraven”
We kregen de vraag: Belgische of Vlaamse Leeuwen? Hierbij een antwoord.
Uw opmerking is terecht. Want er bestaan twee versies van deze tekening. U kreeg een kopie van de oorspronkelijke tekening, die een andere betekenis heeft dan de versie die gepubliceerd werd in 1932 (zonder vlaggen).
Essentieel aan deze pentekening (1917) zijn de 2 vlaggen in de achtergrond.
Rechts achteraan een leeuwenvlag met een wimpel “(ééndracht) baart macht” en links achteraan een Belgische vlag (met de correcte arceringen voor zwart-geel-rood). Beide vlaggen zijn even belangrijk. In deze tekening vochten alle frontsoldaten samenvoor de bevrijding van bezet België. Dit wordt bevestigd met de leeuwen zowel in het wapen van Brabant als van Vlaanderen staat een leeuw afgebeeld. Maw. Joe visualiseert met zijn “brave “ leeuwen dat alle Belgische soldaten vochten voor hetzelfde doel. Hij signeerde deze versie met “Joe English, Z144 B.L. “ (= zone 144 van het Belgisch Leger). Wat betekend: hij situeert zich als Belgisch soldaat in die bepaalde streek van de Westhoek achter het front.
In de tweede versie van deze tekening zonder de vlaggen, krijgt de symboliek een andere inhoud. “De Maagd van Vlaanderen, gekneusd, gekweld, in lompen gehuld, met de wapens in de hand, de leeuwen hunne manen schuddend in de wind en Vlaamse jongens met losgerukte kettingen aan de polsen. Een gehavende terugkomst. De boeien los!“ Deze tekst is niet van Joe zelf. Maar van de redacteur van de publicatie “Joe English. Leven en werken” (1932)
Rechts onder is alleen gesigneerd “J.English”. Het gebeurde wel meer dat Joe verschillende ontwerpen tekende voor het definitief werd met als gevolg dat die een andere betekenis kregen zonder dat hij er iets van wist en zeker na zijn overlijden in 1918. Zijn tekening kreeg door het Vlaams-nationalisme zelfs een anti Belgische betekenis, waarvan wij denken dat dit niet zijn bedoeling was.
In onze volgende Nieuwsbrief nr. 19 (maart 2015) behandelen wij de problematiek van de “Sublieme deserteurs” en het gebruik van Joe’s tekeningen in “Vlaanderens weezang aan de IJzer” (1918)
Boeiend dat de tekeningen van Joe ook vandaag nog voor vragen zorgen !
